Wielu Polaków pracowało lub nadal pracuje poza granicami kraju. Coraz więcej osób staje przed wyzwaniem uzyskania emerytury uwzględniającej okresy zatrudnienia za granicą. W niniejszym przewodniku krok po kroku wyjaśniamy, jak starać się o takie świadczenie i jak działa system koordynacji zabezpieczenia społecznego w Unii Europejskiej i poza nią.
1. Zasady koordynacji emerytur w Unii Europejskiej
Podstawą systemu koordynacji zabezpieczenia społecznego w UE są rozporządzenia 883/2004 i 987/2009, które zapewniają, że osoby przemieszczające się w obrębie UE nie tracą swoich praw do zabezpieczenia społecznego. Kluczowe zasady to:
- Zasada sumowania okresów ubezpieczenia - okresy pracy w różnych krajach UE są sumowane dla ustalenia prawa do emerytury
- Zasada proporcjonalności - każdy kraj wypłaca część emerytury odpowiadającą okresowi ubezpieczenia w tym kraju
- Zakaz dyskryminacji - obywatele UE muszą być traktowani tak samo jak obywatele danego kraju
- Zasada zachowania praw nabytych - prawa do świadczeń nabyte w jednym państwie członkowskim nie mogą być utracone po przeprowadzce do innego państwa
- Zasada eksportu świadczeń - emerytura może być wypłacana do dowolnego kraju UE, gdzie mieszka uprawniony
Te same zasady obowiązują w krajach Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) oraz w Szwajcarii.
2. Umowy dwustronne z krajami spoza UE
Polska podpisała umowy o zabezpieczeniu społecznym z wieloma krajami spoza UE. Każda umowa ma nieco inne postanowienia, ale zazwyczaj zawierają one zasady dotyczące sumowania okresów ubezpieczenia i wypłaty świadczeń.
Najważniejsze umowy dwustronne obejmują:
- USA - umowa z 2008 roku
- Kanada - umowa z 2009 roku (odrębna dla prowincji Quebec)
- Australia - umowa z 2010 roku
- Ukraina - umowa z 2012 roku
- Korea Południowa - umowa z 2014 roku
- Izrael - umowa z 2016 roku
- Białoruś - umowa z 2019 roku
- Turcja - umowa z 2017 roku
- Japonia - umowa z 2020 roku
- Wielka Brytania - umowa z 2020 roku (po Brexicie)
Jeśli pracowałeś w kraju, z którym Polska nie ma podpisanej umowy o zabezpieczeniu społecznym, uzyskanie emerytury za tamtejsze okresy pracy może być trudniejsze, ale w niektórych przypadkach nadal możliwe.
3. Dokumentowanie okresów pracy za granicą
Kluczowym etapem w procesie uzyskiwania emerytury za pracę za granicą jest udokumentowanie okresów zatrudnienia. Potrzebne dokumenty to:
- Świadectwa pracy - oficjalne dokumenty potwierdzające zatrudnienie
- Zaświadczenia z zagranicznych instytucji ubezpieczeniowych - dokumenty potwierdzające opłacanie składek
- Umowy o pracę - kopie umów z zagranicznymi pracodawcami
- Dokumenty podatkowe - rozliczenia podatkowe, które mogą potwierdzać zatrudnienie
- Wyciągi z konta ubezpieczeniowego - dokumenty z zagranicznych instytucji potwierdzające okresy składkowe
Jeśli masz trudności z uzyskaniem tych dokumentów, instytucje zabezpieczenia społecznego w poszczególnych krajach mają obowiązek pomocy w ich uzyskaniu i wzajemnej wymiany informacji.
4. Proces ubiegania się o emeryturę międzynarodową - krok po kroku
Procedura ubiegania się o emeryturę za okresy pracy w różnych krajach wygląda następująco:
- Złożenie wniosku - wystarczy złożyć jeden wniosek w kraju zamieszkania lub w kraju, w którym ostatnio pracowałeś. W Polsce wnioski przyjmuje ZUS.
- Wypełnienie formularza E202/P1 - dokument potrzebny do koordynacji świadczeń w UE.
- Przekazanie wniosku - ZUS automatycznie przekaże twój wniosek do instytucji w krajach, gdzie pracowałeś.
- Weryfikacja okresów ubezpieczenia - każda instytucja potwierdza okresy ubezpieczenia w swoim kraju.
- Ustalenie prawa do świadczeń - każda instytucja ustala, czy masz prawo do emerytury w tym kraju.
- Wyliczenie wysokości świadczeń - każdy kraj oblicza należną część emerytury.
- Wydanie decyzji - otrzymasz odrębne decyzje z każdego kraju.
- Wypłata świadczeń - emerytury będą wypłacane przez każdy kraj oddzielnie, zazwyczaj przelewem na konto bankowe.
Cały proces może trwać nawet od 6 do 18 miesięcy, w zależności od liczby krajów i złożoności sprawy.
5. Wyliczanie wysokości emerytury
Emerytury za pracę w różnych krajach są wyliczane według dwóch metod:
- Metoda proporcjonalna - każdy kraj wylicza teoretyczną wysokość emerytury za cały okres ubezpieczenia, a następnie wypłaca część proporcjonalną do okresów ubezpieczenia w tym kraju.
- Metoda niezależna - każdy kraj wylicza emeryturę wyłącznie na podstawie własnych przepisów, bez uwzględniania okresów zagranicznych.
W praktyce instytucje emerytalne obliczają wysokość emerytury obiema metodami i przyznają korzystniejsze świadczenie. Należy pamiętać, że każdy kraj stosuje własne zasady wyliczania emerytury, co może prowadzić do znacznych różnic w wysokości świadczeń.
6. Najczęściej spotykane problemy i ich rozwiązania
Podczas ubiegania się o emeryturę międzynarodową mogą pojawić się różne wyzwania:
- Brak dokumentów potwierdzających zatrudnienie - w takiej sytuacji można próbować uzyskać zaświadczenia od byłych pracodawców, zeznania świadków, dokumenty podatkowe lub wyciągi z kont bankowych z wpłatami wynagrodzeń.
- Różnice w systemach emerytalnych - wiek emerytalny, warunki nabycia praw i sposoby wyliczania świadczeń różnią się między krajami, co może prowadzić do sytuacji, gdy otrzymujesz emeryturę z jednego kraju, a z drugiego jeszcze nie.
- Opóźnienia w rozpatrywaniu wniosków - proces jest czasochłonny, ale można monitorować postęp sprawy w ZUS, który pełni rolę instytucji łącznikowej.
- Problemy z transferem świadczeń - choć w UE obowiązuje zasada eksportu świadczeń, czasem pojawiają się trudności techniczne. Warto rozważyć otwarcie konta w kraju, z którego otrzymujesz świadczenie.
- Różne terminy wypłaty świadczeń - każdy kraj stosuje własne terminy wypłat, co należy uwzględnić w planowaniu finansowym.
W przypadku trudności warto skorzystać z pomocy wyspecjalizowanych doradców lub instytucji takich jak EURES (Europejskie Służby Zatrudnienia) czy SOLVIT (system rozwiązywania problemów na rynku wewnętrznym UE).
7. Opodatkowanie emerytur zagranicznych
Emerytury zagraniczne podlegają przepisom podatkowym, które mogą być skomplikowane:
- W przypadku większości krajów UE obowiązują umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania, zgodnie z którymi emerytura jest zazwyczaj opodatkowana w kraju zamieszkania emeryta.
- Niektóre umowy przewidują jednak opodatkowanie w kraju źródła (czyli tam, gdzie emerytura jest wypłacana).
- W Polsce emerytury zagraniczne należy wykazać w zeznaniu rocznym PIT-36 z uwzględnieniem metody unikania podwójnego opodatkowania (proporcjonalnego odliczenia lub wyłączenia z progresją).
- Niektóre kraje automatycznie potrącają podatek u źródła, co należy uwzględnić w rozliczeniu podatkowym w Polsce.
Ze względu na złożoność przepisów podatkowych, warto skonsultować się z doradcą podatkowym specjalizującym się w międzynarodowych rozliczeniach.
Podsumowanie
Uzyskanie emerytury za pracę za granicą może wydawać się skomplikowanym procesem, ale dzięki systemom koordynacji zabezpieczenia społecznego, jest to możliwe i coraz bardziej usprawnianie. Kluczowe jest:
- Zachowanie wszystkich dokumentów potwierdzających pracę za granicą
- Złożenie wniosku w odpowiednim czasie (najlepiej kilka miesięcy przed osiągnięciem wieku emerytalnego)
- Cierpliwość podczas procesu rozpatrywania wniosku
- W razie potrzeby, skorzystanie z profesjonalnego doradztwa
W Smentammus oferujemy kompleksowe wsparcie w procesie uzyskiwania emerytur międzynarodowych, od dokumentowania okresów pracy, przez wypełnianie wniosków, po monitorowanie procesu w instytucjach poszczególnych krajów. Zapraszamy do kontaktu z naszymi ekspertami ds. emerytur międzynarodowych.